Praca zmianowa może odbywać się w różnych systemach czasu pracy. Decydując się na takie rozwiązanie, zatrudniający powinien respektować prawo pracowników do odpoczynku dobowego i tygodniowego. Musi także odpowiednio rekompensować wykonywanie obowiązków w niedzielę i święta. Dowiedz się, jak działa system zmianowy.
Co znajdziesz w artykule:
• Praca zmianowa – Kodeks pracy
• Harmonogram pracy zmianowej a odpoczynek tygodniowy
• System 3-zmianowy, 12-godzinny i praca w godzinach nocnych
• System pracy zmianowej – zalety i wady
| Elastyczny czas pracy – fakty i mity
Praca zmianowa – Kodeks pracy
Zgodnie z art. 128 § 2 pkt 1 Kodeksu pracy praca zmianowa to wykonywanie obowiązków „według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni”. Można wprowadzać ją w różnych systemach czasu pracy, np. w podstawowym, równoważnym oraz w ruchu ciągłym, gdy zakład działa przez 24 godziny, od poniedziałku do niedzieli. W systemie nieciągłym praca jest wykonywana na dwie zmiany (z przerwą nocną i weekendową), a w półciągłym – na trzy zmiany (z przerwą weekendową).
Podczas planowania pracy zmianowej pracodawca musi uwzględniać przepisy prawa pracy. Jeśli np. zleca pracownikowi wykonywanie obowiązków w niedzielę lub święto, musi przyznać mu inny dzień wolny, który to rekompensuje. Powinien pamiętać również, że zatrudnionemu przysługuje wolna niedziela co najmniej raz na 4 tygodnie. Przy pracy w niedziele i święta liczba dni wolnych w przyjętym okresie rozliczeniowym musi odpowiadać co najmniej liczbie niedziel, świąt i dni wolnych, które przypadają w tym okresie w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (art. 147 kp). Konieczne jest także respektowanie prawa pracownika do co najmniej 11-godzinnego odpoczynku dobowego (art. 132 § 1 kp).
| Praca w ruchu ciągłym – co to oznacza?
Harmonogram pracy zmianowej a odpoczynek tygodniowy
Kolejną ważną zasadą jest ta, że odpoczynek tygodniowy przy pracy zmianowej powinien wynosić co najmniej 35 godzin (nieprzerwanie). Pracodawca ma zatem obowiązek tak ułożyć grafik, by tyle wolnego podczas pracy zmianowej zapewnić. Przepisy dopuszczają tu jednak kilka wyjątków. Dotyczą one:
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia, ochrony mienia, środowiska lub w celu usunięcia awarii,
- zmiany pory wykonywania pracy przez pracownika związanej z jego przejściem na inną zmianę zgodnie z rozkładem czasu pracy,
- pracowników zarządzających zakładem pracy.
Skrócony odpoczynek tygodniowy przy pracy zmianowej, np. w związku ze zmianą pory wykonywania pracy, nie powinien wynosić mniej niż 24 godziny (art. 133 § 2 kp).
| System pracy weekendowej – idealne rozwiązanie dla studentów
System 3-zmianowy, 12-godzinny i praca w godzinach nocnych
Praca w systemie zmianowym niesie za sobą pewne wyzwania, szczególnie gdy trzeba wykonywać obowiązki w nocy. Świadczenie pracy o różnych porach może zaburzać rytm dobowy i niekorzystnie wpływać na zdrowie, powodując np. przemęczenie, zaburzenia snu lub kłopoty trawienne. Dlatego też pracownicy zatrudnieni w systemie 3-zmianowym mogą liczyć na dodatek do pracy w godzinach nocnych. Za każdą godzinę pracy otrzymują oni dodatkowo 20% stawki godzinowej liczonej od minimalnego wynagrodzenia za pracę w danym roku kalendarzowym. W 2021 roku pensja minimalna wynosi 2800 zł brutto.
Również praca w systemie 12-godzinnym nie należy do najlżejszych, zwłaszcza że w tym trybie często wykonują swoje obowiązki pracownicy takich branż jak gastronomia, hotelarstwo, call center, branża produkcyjna czy budowlana. Jest to więc spore obciążenie nie tylko psychiczne, ale i fizyczne. Z drugiej strony dzięki temu można pracować tylko 4 dni w tygodniu, co wiele osób poczytuje za plus.
| Równoważny czas pracy – korzyści dla pracownika
System pracy zmianowej – zalety i wady
Praca w systemie zmianowym na pewno pozwala na niestandardowe planowanie czasu. Ułatwia m.in. łączenie obowiązków zawodowych ze studiami, ale też umożliwia inne aktywności, np. załatwienie spraw w urzędzie czy wizytę u dentysty w godzinach, gdy gros świata pracy nie może swobodnie wyjść z biura. Jeśli pracujesz na drugą zmianę, możesz rano spokojnie odprowadzić dziecko do przedszkola czy szkoły.
Z drugiej strony praca zmianowa ma pewne minusy. O części już wspomnieliśmy – dodatek zmianowy za pracę w nocy nie zawsze rekompensuje niedogodności rozregulowanego rytmu dobowego. Trudniej też znaleźć wspólny czas z rodziną czy przyjaciółmi, gdy pracujecie w różnych godzinach.
System pracy zmianowej na pewno wymaga odpowiedniego planowania zarówno po stronie pracodawcy, jak i pracownika. Jedynie wówczas ten pierwszy może wykorzystać pełny potencjał posiadanej kadry, a ten drugi – zachować równowagę w zakresie pracy i odpoczynku.