Rasizm w pracy, podobnie jak inne formy dyskryminacji, nie musi oznaczać wyzwisk czy wytykania palcami, a tym bardziej napaści fizycznej. Uprzedzenia mogą dawać o sobie znać w subtelniejszy sposób – tym bardziej że w środowisku zawodowym, gdzie ludzie zwracają szczególną uwagę na wizerunek, raczej nikt nie przyzna otwarcie, że jest rasistą. A mimo to bywa, że osoby, które wyróżniają się na tle grupy kolorem skóry czy podkreślaniem swojej przynależności etnicznej, doświadczają dyskryminacji. Jakie mogą być przejawy rasizmu w pracy i jak z nimi walczyć?
Co znajdziesz w artykule:
• Co to jest rasizm? Definicja
• Przyczyny rasizmu
• Przejawy rasizmu w środowisku pracy
• Jak walczyć z rasizmem w miejscu pracy?
Co to jest rasizm? Definicja
Rasizm, czyli inaczej dyskryminacja rasowa, to przekonanie o wyższości jednej rasy lub grupy etnicznej nad innymi. U podłoża dyskryminacji leży uprzedzenie, które bazuje na stereotypach dotyczących jakiejś grupy oraz związanych z nimi negatywnych emocjach. W skrajnych przypadkach prowadzi to do takich skutków jak mowa nienawiści czy ataki fizyczne. Może też być podłożem zachowań dyskryminacyjnych, czyli polegających na nierównym traktowaniu. Terminem „rasizm” można określić zarówno postawę konkretnej osoby, jak i grupy społecznej czy instytucji.
Zachowania rasistowskie kierowane są przeciwko przedstawicielom mniejszości etnicznych, więc w zależności od kraju i stopnia jego zróżnicowania kulturowego mogą być bardziej lub mniej widoczne w przestrzeni publicznej. Jednak fakt, że w Polsce to zróżnicowanie jest niewielkie w porównaniu z innymi krajami Europy czy świata, nie oznacza, że problem rasizmu nie istnieje. Dodatkowo coraz częściej pracujemy w międzynarodowych zespołach – w takiej sytuacji podskórne przekonania na temat poszczególnych ras mogą rodzić konflikty.
| Równość i szacunek, czyli zacznij od firmowej społeczności
Przyczyny rasizmu
Korzenie rasizmu tkwią w czasach kolonialnych. Rozwijane wówczas teorie biologiczne o różnicach rasowych i wyższości rasy białej nad innymi miały uzasadniać podboje terytorialne państw europejskich i koncepcję niewolnictwa. Teorie szczęśliwie przeminęły, ich skutki w postaci rasizmu – niestety pozostały.
Wyjaśniając przyczyny rasizmu w Polsce i Europie, badacze wskazują również na rozróżnienie „swój” – „obcy”, „my” – „oni”. To mechanizm działający praktycznie w każdej z form dyskryminacji. Polega on na tym, że przedstawicieli obcej grupy (czyli np. innej płci, narodowości, religii, o innym kolorze skóry, ale też statusie społecznym czy poglądach politycznych) postrzega się przez pryzmat bardzo uogólnionych cech – stereotypów. Jednocześnie w grupie, do której przynależymy, obserwujemy niewspółmiernie większe zróżnicowanie, które pozwala traktować poszczególnych przedstawicieli indywidualnie. Posłuchaj, jak tłumaczy to psycholog międzykulturowy Radosław Stanczewski w jednej z naszych rozmów z cyklu Pracuj z głową.
Przejawy rasizmu w środowisku pracy
Stosunkowo łatwo wskazać przejawy rasizmu w wydarzeniach relacjonowanych przez media, np. dotyczących napaści na osobę o innym kolorze skóry czy zamieszek na stadionach. Również mowa nienawiści w social mediach potrafi uderzyć po oczach, tak że od razu czujemy potrzebę zgłoszenia komentarza do moderacji. Warto jednak zdać sobie sprawę, że takie przykłady rasizmu nie wyczerpują możliwości – istnieją też bardziej ukryte formy dyskryminacji, a część z nich można spotkać w miejscu pracy.
Jakie rodzaje zachowań rasistowskich mogą dotyczyć pracowników?
- Dyskryminacja podczas poszukiwania pracy. To przejaw rasizmu, który bardzo trudno udowodnić. Często na jedno stanowisko przychodzi mnóstwo aplikacji od osób w równym stopniu spełniających kryteria i siłą rzeczy nie ze wszystkimi można się spotkać. Jednak w nawale pracy, gdy trzeba zrobić szybką selekcję CV, może pojawić się ryzyko, że umysł w pewnym stopniu będzie kierować się stereotypami czy uogólnionymi wnioskami.
- Dyskryminacja płacowa. Badania pokazują, że kobiety zarabiają mniej od mężczyzn (choć luka płacowa systematycznie się zmniejsza). Niestety nie wiadomo, jak wypada porównanie osób o różnych narodowościach czy kolorach skóry. Sprawy nie ułatwia fakt, że wynagrodzenia w Polsce nie są jawne. Potencjalnie jest to więc pole, na którym pracownik pochodzenia innego niż polskie może doświadczać dyskryminacji. Z drugiej strony warto pamiętać, że firmy, zwłaszcza zatrudniające międzynarodowe zespoły, powinny mieć tak skonstruowane polityki płacowe, żeby zapobiegać ewentualnym nierównościom. Żaden poważny pracodawca nie pozwoli sobie na takie uchybienie wizerunkowe.
- Jawne gorsze traktowanie. Co to oznacza? Na przykład inne warunki zatrudnienia, awansów, dostępu do benefitów czy szkoleń. Warto pamiętać, że Kodeks pracy mówi o konieczności zapewnienia równego traktowania w tym zakresie, „w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy” ( 183a. § 1 KP).
- Mobbing, molestowanie, niestosowne komentarze. W pracy niedopuszczalne są wszelkie zachowania mające na celu ośmieszenie lub obrażenie pracownika, umniejszenie mu lub izolowanie go od innych członków zespołu.
| Jak przeciwdziałać dyskryminacji?
Jak walczyć z rasizmem w miejscu pracy?
Jeśli w swoim zespole doświadczasz zachowań rasistowskich, pierwszym krokiem powinna być rozmowa z osobą, która na przykład opowiada niestosowne żarty czy wygłasza dyskryminujące komentarze. Jeżeli trudno Ci się temu przeciwstawić samodzielnie, spróbuj poszukać wśród współpracowników sojusznika. Nie ukrywaj też tej sytuacji przed przełożonym – jego rolą jest, by odpowiednio reagować i dbać o atmosferę w zespole. Pamiętaj, że stoją za Tobą przepisy Kodeksu pracy – w spornych sytuacjach zawsze możesz powołać się na rozdział IIa art. 18, który mówi o równym traktowaniu w zatrudnieniu.
Jeżeli doświadczasz dyskryminacji ze strony szefa, możesz zgłosić to do działu HR, który w takich wypadkach pełni rolę mediatora i pomaga rozwiązać konflikt. Gdy to nie wchodzi w grę lub nie pomaga, masz prawo złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy lub zwrócić się do sądu pracy.
Walka z rasizmem w miejscach pracy nie będzie skuteczna bez wsparcia ze strony pracowników poszczególnych zespołów, którzy również powinni oczekiwać od firmy określonych standardów, przejrzystych zasad i równego traktowania. Ważną rolę odgrywają tu działy HR i komunikacji wewnętrznej – świadomość zaczyna się bowiem od edukacji i jasnych polityk oraz komunikatów, jakich zachowań pracodawca nie będzie tolerować.