Nagrody i pochwały to podstawowe elementy motywacji pozytywnej. Jej przejawami są m.in. benefity pracownicze oraz premie otrzymywane za osiągane wyniki. Motywacja negatywna polega na dyscyplinowaniu poprzez wprowadzanie regulaminów i stosowanie kar finansowych, upomnień itd.
Motywacyjny wymiar nagrody
Motywowanie pozytywne opiera się na systemie nagród i pochwał. Formą doceniania wysiłków pracownika jest nie tylko wynagrodzenie. Poziom motywacji do działania wzrasta również, gdy np. otrzymujemy ustne wyrazy uznania. Skutecznie działają także premie oraz świadczenia pozapłacowe. Nagrodą za szczególne osiągnięcia może być np. możliwość uczestnictwa w atrakcyjnym szkoleniu lub prestiżowym wydarzeniu branżowym, samochód służbowy czy rozwijające zadania zawodowe. Inny rodzaj gratyfikacji to przyznanie większej samodzielności w działaniu, elastyczny czas pracy albo awans i podwyżka. Możliwość uzyskania atrakcyjnej nagrody mobilizuje do podejmowania wysiłku, ponieważ przynosi wymierne rezultaty. Pracownik czuje, że warto się trudzić. Aby nagrody były efektywne, ważna jest konsekwencja w ich przyznawaniu. Sporadyczne docenianie wysiłków pracownika lub stosowanie niejasnych kryteriów zmniejsza siłę oddziaływania gratyfikacji i sprawia, że staje się ona mniej skuteczna.
Motywacyjny wymiar kary
Kary są wprowadzane po to, by dyscyplinować pracowników. Przewidziano je np. w art. 108 kodeksu pracy (http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19740240141&type=3). Środki dyscyplinujące to upomnienie, nagana oraz kara pieniężna. Motywacja negatywna występuje również w postaci regulaminów. Ich łamanie wiąże się z określonymi konsekwencjami, które pracownik poznaje przed przystąpieniem do pełnienia obowiązków.
Stosowanie kar i ostrzeżeń działa odstraszająco, nie motywująco. Pracownik unika pewnych zachowań w obawie przed grożącymi mu konsekwencjami. Dzięki temu zmniejsza się prawdopodobieństwo, że ze względu na nieuwagę lub ignorowanie norm wyrządzi krzywdę komuś lub innej osobie. Obawa przed konsekwencjami nie sprawia jednak, że pracownik staje się bardziej efektywny.
Co działa skuteczniej?
Motywacja pozytywna i negatywna – co wybrać? Aby działania o charakterze motywacyjnym miały wysoką skuteczność, należy dopasować je do sytuacji. Kary stosuje się w szczególności wobec pracowników, którzy muszą być zdyscyplinowani, np. ze względu na wyjątkowo poważne konsekwencje ewentualnych błędów. Strach przed karą nie motywuje, gdy od zatrudnionego wymaga się samodzielności i kreatywności. W odniesieniu do takich osób skuteczniej działają pochwały i nagrody. Ważne, by członkowie kadry zarządzającej właściwie dobierali instrumenty motywacyjne. Istotne jest również stosowanie nagród i kar niedługo po zaistnieniu pozytywnej lub negatywnej sytuacji. Dobrze, jeśli pracodawca potrafi zachować odpowiednie proporcje, tzn. nie żałuje nagród i z umiarem stosuje kary.