Czy zawsze musimy wykonywać nakazy szefa? Nie jest to konieczne, jeśli nasz stan zdrowia nam na to nie pozwala. Nie trzeba stosować się do polecenia także wtedy, gdy jest ono sprzeczne z prawem. Pracodawca nie może wyciągnąć wobec nas konsekwencji dyscyplinarnych, gdy odmowa jest uzasadniona.
Choć zgodnie z przepisami prawa pracy pracownik ma obowiązek podporządkowywać się nakazom pracodawcy lub kierownika, w określonych okolicznościach może sprzeciwić się jego woli. Polecenie przełożonego nie jest wiążące, jeśli:
- Wykracza poza zakres obowiązków
Pracodawcy nie przysługuje pełna swoboda w zakresie zlecania podwładnemu różnych czynności. Nie powinien na przykład oczekiwać od nas odebrania jego rzeczy z pralni lub odwiezienia dziecka do szkoły. Możemy odmówić wykonywania działań, które nie mają związku z naszymi obowiązkami zawodowymi.
- Jest sprzeczne z prawem
Odmowa jest uzasadniona również wtedy, gdy zadanie, jakie mielibyśmy wykonać, narusza prawo. Pracodawca nie może nakazać nam np. fałszowania dat na fakturach lub wpisywania nieprawdziwych danych. W takiej sytuacji mamy nie tylko prawo, ale wręcz obowiązek odmówić podporządkowania się poleceniu.
- Stanowi zagrożenie dla zdrowia lub życia
Pracownik firmy sprzątającej nie musi myć zewnętrznej strony szyb biurowca, jeśli pracodawca nie zapewni mu stosownych zabezpieczeń. Wadliwe uprzęże lub przetarte liny – to wystarczające powody do odmowy wykonania polecenia służbowego. Pracodawca powinien wymienić wysłużone narzędzia pracy na nowe.
- Stan psychofizyczny pracownika nie pozwala na realizację zadania
Osoby wykonujące takie zawody, jak kierowca autobusu czy kontroler ruchu drogowego, muszą być w znakomitej kondycji. Jeśli np. motorniczy czuje się źle w danym dniu, to może odmówić wykonywania obowiązków (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19960620287).
- Narusza zasady współżycia społecznego
Pracodawca nie ma prawa nadużywać swoich uprawnień, np. zlecając trudne i niewdzięczne zadania wyłącznie jednemu podwładnemu. Inny przykład łamania zasad współżycia społecznego to zlecanie nadgodzin osobie, której nie darzy się sympatią. W obliczu takich zachowań możemy zignorować polecenie, nie narażając się na konsekwencje.
Warto dokładnie rozważyć konkretną sytuację, zanim sprzeciwimy się zwierzchnikowi. Jeśli nie wykonamy – zgodnie z prawem – nakazu przełożonego, narazimy się na konsekwencje, takie jak rozwiązanie umowy za wypowiedzeniem lub w trybie dyscyplinarnym. Wynika to z wyroku Sądu Najwyższego z 9 września 2004 r. (http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia1/I%20PK%20396-03-1.pdf). Znajomość własnych praw jest istotna, ale liczy się także umiejętność mądrego korzystania z nich.
Polecenie służbowe – ustne czy pisemne?
Z kodeksu pracy nie wynika, która forma jest ważniejsza – ustna czy pisemna. W związku z tym uznaje się, że każda z nich ma taką samą wagę. Polecenie wydane na piśmie może stanowić dowód w sądzie, na wypadek konfliktu.